Hoe het poollicht fotograferen

Het klinkt makkelijk, het fotograferen van poollicht. U ziet wat kleur in de lucht, richt uw camera en klik, u heeft uw foto. Helaas is dat niet helemaal hoe het werkt. Lees dit artikel en ook u zult kunnen thuiskomen met schitterende beelden die u nog lang zullen heugen.

Uitrusting

Het begint allemaal met een goede uitrusting, waar u zich ook bevind. Als u denkt dat u met uw mobiele telefoon of compact camera mooie plaatjes van het poollicht kan nemen dan zult u bedrogen uitkomen. Er zal namelijk niets tot nauwelijks iets te zien zijn op uw foto’s. De sensoren in deze camera’s zijn niet gevoelig genoeg. Wat u minimaal nodig zult hebben, is een systeemcamera of spiegelreflexcamera (DSLR) die volledig manueel (M) in te stellen is en op een statief te plaatsen is. Het statief is nodig omdat voor poollicht over het algemeen vrij lange sluitertijden nodig zijn. Met de hand is dit niet te doen en zullen de foto’s wazig zijn door het trillen van de hand. Sluitertijden kunnen sterk variëren van 1 seconde voor fel poollicht maar ook 30 seconden voor zwak poollicht dat niet tot nauwelijks met het blote oog te zien is. Hierover later meer. Qua lens heeft de voorkeur een lichtsterke groothoeklens. Een 11mm f2.8 lens bijvoorbeeld. Voor extra gebruikersgemak kunt u overwegen om een afstandsbediening te gebruiken. Hierdoor kunt u foto’s nemen zonder de camera aan te raken, zodat je trillingen voorkomt die je anders zal terugzien op de foto’s. Heeft u geen afstandsbediening? Geen nood! Ook met de zelfontspanner kunt u prima foto’s maken zonder de camera aan te raken wanneer deze begint met het belichten van de sensor.

Afbeelding: Een DSLR met een lichtsterke groothoeklens, gemonteerd op een statief met een (bedrade) afstandsbediening.

Belichtingstijden

De belichtingstijd varieert van 1 tot zelfs wel 30 seconden om de heldere bogen en structuren te kunnen zien op een foto. Maak niet enkel opnames met één enkele belichtingstijd maar varieer de belichtingstijd. De ene maal maak je foto met een korte belichtingsperiode, de andere foto belicht je dan eens 30sec enzoverder. De gemiddelde belichtingstijd voor een goede foto van poollicht is ongeveer 20 seconden bij een ISO-waarde van 400. Bij een ISO-waarde van 1600 en hoger krijg je veel ruis in de foto’s waardoor dit af te raden is (afhankelijke van de kwaliteit van de sensor). ISO-waarden tussen de 200 en 800 geven vaak de mooiste resultaten en de beste kwaliteit, al kan het zijn dat de belichtingstijd onwenselijk lang wordt voor een goed resultaat.

Diafragma waarde	64 ISO	100 ISO	200 ISO	400 ISO
1.4	35 sec.	25 sec.	12 sec.	6 sec.
1.8	60 sec.	40 sec.	20 sec.	10 sec.
2	60 sec.	45 sec.	25 sec.	12 sec.
2.8	2 min.	90 sec.	45 sec.	25 sec
4	4 min.	2 min.	90 sec.	45 sec.

Algemene tips en tips voor de hoge breedtegraad

Waar draait het om bij het fotograferen van poollicht? De uitrusting heeft u nu, maar waar moeten we nog meer aan denken voordat we foto’s kunnen maken? Het is vrij eenvoudig onder te verdelen in drie zaken: het weer, uw locatie en de geomagnetische activiteit. Onze grootste vijand is het weer. Is het slecht weer en bewolkt dan heeft u pech. U zult geen poollicht kunnen zien door de wolken heen. Let wel op dat het kan lonen om toch te blijven opletten want als er gaten in de bewolking ontstaan zou u toch een glimp kunnen opvangen. Blijf dus niet in die sauna hangen! Natuurlijk is uw locatie ook belangrijk: tenzij u zich op Antarctica bevindt, geldt deze regel: hoe noordelijker hoe beter. Voor Europa geldt dat zodra u boven de poolcirkel bent u een goede kans heeft op poollicht, al bevindt het aardmagnetisch veld zich in een rustige staat. Er zal altijd wel een moment komen dat er poollicht te zien is op zulke hoge breedtegraden. Een zo donker mogelijke plek (weg van stadslicht) met vrij uitzicht op het noorden is van cruciaal belang. Zeker bij een rustig aardmagnetisch veld. Als het rustig ruimteweer is dan kan het zelfs zijn dat het poollicht zo zwak is dat het kan lijken op een wolk en het groen moeilijk tot niet te zien is. Weet u niet zeker waar u naar staat te kijken in de lucht? Neem dan uw camera en maak een foto. Ziet de “wolk” er een beetje groenachtig uit op de foto, dan is de kans groot dat u zwak fotografisch poollicht hebt vastgelegd. Is er net een coronaal gat actief of een coronale massa uitstoot aangekomen dan zult u geluk hebben. Als de waardes goed zijn (zie onze andere artikelen) dan zal het poollicht bijna overal (soms zelfs ten zuiden van u!) duidelijk te zien zijn.

Zo, dat klinkt al veelbelovend. Nu wilt u dat natuurlijk vastleggen met uw camera, we geven enkele tips mee. Met de instellingen van uw camera zult u zelf een beetje moeten experimenteren. Er is geen gouden regel of instellingen die altijd werken. Wat u altijd zal doen is uw camera op een statief zetten, met een afstandsbediening. Schakel de autofocus van uw lens uit en zet vervolgens de camera op de Manuele stand (M). Stel vervolgens het diafragma zo laag mogelijk in, en bij zoomlenzen zorg ervoor dat deze ingesteld is op het breedste gezichtsveld. Als de camera of lens uitgerust is met beeldstabilisatie is het verstandig om deze ook uit te schakelen. Voor het scherpstellen van de lens kunt u het beste mikken op de sterren of een ander object aan de horizon. Weet u niet helemaal zeker waar de optimale scherpte van uw lens zit? Oefen dit dan een keertje en maak een foto van bijvoorbeeld de sterren en kijk op de computer terug of uw foto’s mooi scherp zijn. Geen computer in de buurt? Schakel dan op de camera naar de fotoweergave en zoom sterk in op het gemaakte beeld zodat de scherpte kan worden nagezien. Poollicht komt in vele verschillende kleuren en intensiteiten. Als het rustig ruimteweer is, kan het zeer statisch en zwak zijn en zult u de ISO waarde moeten verhogen en/of de sluitertijd langer maken. Bepaal voor uzelf wat u een acceptabele ISO waarde vindt. U kunt kortere sluitertijden gebruiken met een hogere ISO maar dit introduceert ook ruis in uw foto’s. Hoe deze ruis er uit ziet en in welke mate die voorkomt is voor elke camera anders. Speel daar zelf een beetje mee en bepaal welke ISO stand u maximaal wilt gebruiken.

Bij erg fel poollicht kan een sluitertijd van 1 seconde al voldoende zijn maar bij zwak poollicht kan het zomaar zijn dat u pas bij een sluitertijd van 20 of 30 seconden een bevredigend resultaat hebt. Let erop dat poollicht beweegt. Bij erg lange sluitertijden zullen de scherpe contouren vervagen door de bewegingen van het licht. Deze bewegingen gaan vrij langzaam over het algemeen maar bij een wat langere belichting zal het zeker te zien zijn. Bij matige activiteit is de beweging al goed te zien bij een belichtingstijd van 10 seconden.

Bent u in de winter aan het fotograferen? Dan zijn er nog een aantal zaken waar u rekening mee moet houden. Door de kou zal uw batterij het minder lang volhouden dan u gewend bent. Overweeg om een tweede batterij aan te schaffen, zeker als u van plan bent de hele avond buiten te staan. Bewaar deze tweede batterij zo dicht mogelijk op uw lichaam zodat deze warm blijft. Staat uw statief in de sneeuw? Let dan op dat de poten niet door de sneeuw zakken. Toch jammer als u niet doorheeft dat er een poot door de sneeuw gezakt is en dus de horizon op al uw foto’s scheef staat.

Ideale tijdstippen om foto’s vast te leggen zijn er niet meteen gezien dit afhankelijk is van de geomagnetische activiteit, maar in het algemeen zijn de beste tijden om het poollicht te zien van 22:00u tot 1:00u maar het kan ook eerder of later. Bij een geomagnetische storm kan het poollicht al te zien van zonsondergang tot zonsopkomst mits de zonnewindparameters gunstig genoeg zijn. Heeft u nog geen datum staan? Overweeg dan te gaan rond de equinox. Rond deze twee datums (21 september en 21 maart) ontstaat poollicht sneller. Waarom dit gebeurt is nog steeds niet bekend.

De allerlaatste en misschien wel beste tip die wij voor u hebben is: heb geduld. Het poollicht kan zomaar de kop opsteken en kan ook zomaar weer verdwijnen. Er zijn altijd momenten dat het even komt, blijf dus alert!

Het fotograferen van details en structuren in het poollicht op de hoge breedtegraad

Echte amateur fotografen willen nog verder gaan in het fotograferen van het poollicht waarbij men meer aandacht wil schenken aan de vormen en structuren in het poollicht en dit met een mooie voorgrond. Ook hiervoor hebben we tips!

Om heldere bogen en structuren in poollicht te kunnen fotograferen, is het aangeraden deze te fotograferen tussen half elf ’s avonds en middernacht. Dit zijn fotografisch gezien de beste momenten omdat de poollicht-ovaal dan maximaal is. Besteed aandacht aan zowel de voorgrond als de achtergrond van de foto. Probeer wat interessante objecten in de voorgrond te plaatsen en/of op de achtergrond of de horizon (rotsen, stenen, water, bomen, bergen,...). Zorg ervoor dat er geen straatlichten mee opgenomen zijn aangezien die de gemaakte foto kunnen overbelichten. Het best gebruik je een rode lamp, of geen lamp, bij de manipulatie van je camera zodat je zicht aangepast blijft aan de duisternis. Als je uiteindelijk naar buiten gaat om foto’s te maken, is het ook raadzaam om de camera al wat afgekoeld te hebben zodat de lens niet aandampt, wat kan leiden tot slechte opnames.

Wanneer je de heldere bogen van de aurora ziet, open je de sluiter van de camera door middel van de afstandsbediening. Stel je camera in op de laagste f-waarde (diafragma waarde) om de belichtingstijd zo kort mogelijk te houden. Als er veel beweging is bij de bogen en vormen mag je niet te lang belichten aangezien dit kan leiden tot niet gedetailleerde foto’s of wazig poollicht op de foto. Kortom: het fotograferen van poollicht is een echte uitdaging maar kan prachtige foto’s opleveren die iedereen zullen bekoren!

Tips voor de gemiddelde en lage breedtegraad

Voor de gemiddelde breedtegraad en zeker de lage breedtegraad is het al een stuk lastiger om het poollicht vast te leggen. Allereerst moeten de parameters zo gunstig zijn dat de poollichtovaal zuidelijk genoeg zakt. Vanaf Kp7 kunt u poollicht verwachten op de gemiddelde breedtegraad aan de noordelijke horizon. Het uiterste noorden van Nederland heeft zelfs bij Kp6 al een kans. Bij Kp8 en Kp9 zal het poollicht hoger aan de horizon te zien zijn, tot recht boven uw hoofd afhankelijk van de waarneemlocatie en de intensiteit van de geomagnetsiche storm, al is dit vrij zeldzaam. De lage breedtegraad (Luxemburg en zuidelijker) heeft zeker Kp8 en liefst Kp9 nodig. Nu weten we dus welke Kp u nodig heeft maar om zeker te weten of er poollicht mogelijk is, zult u ook een magnetometer moeten raadplegen. Een prima magnetometer voor Europa is die van Kiruna in het noorden van Zweden. Voor die magnetometer geldt dat er een goede kans op visueel poollicht is voor de gemiddelde breedtegraad zodra het X-component 1300nT lager gaat dan het ombuigpunt. Fotografisch poollicht is zelfs al mogelijk bij 700nT onder het ombuigpunt. Fotografisch poollicht is poollicht dat zo zwak is dat het niet met het blote oog te zien is. Dit poollicht zal eerder rood van kleur zijn omdat het vaak verder weg is en zich veel hoger in de atmosfeer bevindt. Weet dat een fototoestel velen malen gevoeliger is dan uw ogen en zelfs al is er niks te zien met het blote oog, zal je met een fototoestel toch wat kunnen oppikken. Onder die voorwaarden is het nodig dat u zich op een zo donker mogelijke locatie bevindt met zo min mogelijk lichtvervuiling om u heen. Ook het weer moet meewerken want het poollicht speelt zich heel hoog in de atmosfeer af. Een heldere hemel met weinig, of beter nog geen wolken is vereist! Vooral een goed zicht op de noordelijke horizon is zeer belangrijk omdat daar het poollicht te zien zal zijn. Het licht van steden en dorpen aan de noordelijke horizon kan op rood poollicht lijken dus probeer geen stadslicht ten noorden van u te hebben! U wilt niet thuiskomen met foto’s waar alleen stadslicht op te zien is. Deze gloed zal zeer helder op uw foto komen door de lange sluitertijden, en als er poollicht te zien is, zal stadslicht dit zeker verdringen. Let dus goed op uw locatie!

Op 15 maart 2012 kwam de Kiruna magnetometer 1250nT onder het ombuigpunt en dat was voldoende voor Ide Geert Koffeman om het poollicht in Nederland vast te leggen.

<< Keer terug naar vorige pagina